Borgate in de jaren dertig
Tiburtino II (S. Ippolito)
‘Staal en glas slokken de borgata van Pasolini op’, zo luidde anno 1988 een kop in La Repubblica. Ik woonde in die periode in Rome en ging op avontuur de periferie in, om te zoeken naar de brokstukken van de beruchte, door films beroemd geworden woonwijken.
In het artikel Borgate in de jaren dertig schets ik aan de hand van een drietal wijken langs de Via Tiburtino de grillige geschiedenis van de woningbouwarchitectuur in Rome.
In Tiburtino II treffen we een moderne versie aan van het Italiaanse classicisme, met vrijstaande villini en palazzine die samen een groene hof vormen waaraan de entrees naar de trappenhuizen zijn gelegen: een gefragmenteerd en binnenste buiten gekeerd bouwblok.
Tiburtino III 1988 (c) Anna Vos
Daarentegen is Tiburtino III een Italiaanse versie van het modernisme: strenge eenvormige verkavelingen gecombineerd met een idee van italianità, dat programmatisch en formeel gestalte krijgt in een centrum met kerk en bioscoop aan een plein en een hoofdstraat. Volgens deze opzet zijn er meerdere borgate fasciste gebouwd, ver weg van de stad, vaak dichtbij militaire kazernes, voor de mensen die vanwege de doorbraken in de binnenstad - om de grandeur van het antieke Rome ruimte te bieden - hun huizen kwijt waren geraakt.
Politiek bezoedeld moest na de oorlog rigoureus gebroken worden met het modernisme, en dat laat zich aflezen aan de wonderlijk en grillig gevormde gebouwen en aan de traditionele materialisering van de naoorlogse wijken, zoals Tiburtino IV, beroemd van Mamma Roma.
Ook anno 2022 zijn deze voor- en naoorlogse wijken nog te vinden, als eilanden in de zee van vooral illegaal gebouwde palazzine.
Tiburtino IV 1988 (c) Anna Vos