Schetsboek Samen HavenStad Maken

Het traject Samen HavenStad Maken kreeg op 4 oktober 2024 een (voorlopig?) einde met de aanbieding van het Schetsboek – aanvulling op het Integraal Raamwerk Havenstad - aan de wethouder Ruimtelijke Ordening Reinier van Dantzig.

In een soort talkshow zette de Ateliermeester Martien Kuitenbrouwer met haar talkshowgasten de ervaringen van zo’n twee jaar Ateliers voor een volle zaal op een rij. Aan de talkshowtafel zaten mensen van de gemeente, zoals de programmamanager Lubbert Hakvoort en de gemeentelijke stedenbouwkundige Arjan Klok, een jongere, een ondernemer, en enkele van de Buren Westerparkhaven. Van die laatste groep verdient een Buur een speciale vermelding: Chris de Vries, al zo’n vijftig jaar als actievoerder in Westerpark en omstreken actief, zonder wiens onuitputtelijke energie de Buren elkaar nooit zouden hebben leren kennen. Zonder Chris zouden de verschillende verenigingen en groepen die samen de Buren uitmaken elkaar niet hebben leren kennen en dus ook niet hebben ontdekt wat hen onderling bindt, letterlijk en figuurlijk: een robuuste doorgaande structuur van groen-blauwe verbindingen, in het bijzonder voor wandelaars.

Euforie voerde deze slotavond de boventoon, okay, het was niet echt makkelijk geweest, en het duurde wat langer dan gepland, maar we hebben toch maar mooi een Schetsboek afgeleverd. Dankzij Selina Abraham, PhD aan de UVA en op voorstel van de Buren meerdere jaren betrokken bij ons project, is het boekwerk qua lay-out een inzichtelijk geheel geworden.

Inspraak, Samen Stad Maken, Participatie. Het is makkelijk gezegd, maar het een is het ander niet en de praktijk is weerbarstig. Het begon in 2021 allemaal met 399 inspraakreacties op het Integraal Raamwerk Haven-Stad, die in een Nota van Beantwoording al te snel werden weggeschreven, aldus het Raadsadres van de Buren begin 2022. We vroegen daarin op een aantal concrete thema’s - het groen dus, maar ook het metrotracé en het voortbestaan van voetbalclub SDZ - om samenwerking, om samen stad maken, geheel en al in lijn met de Omgevingsvisie Amsterdam 2050 (8 juli 2021). De gemeente schrijft daar: ‘Met Samen stadmaken willen we meer ruimte voor diversiteit en eigenheid in de manier waarop we aan de stad bouwen. We hebben een open en nieuwsgierige houding en zijn gericht op goede samenwerking. (…) Een uitdrukkelijke wens is om Amsterdammers een meer actieve en gelijkwaardige rol te geven. (…).’

Hoe is die samenwerking in de (voorbereiding van de) Ateliers verlopen? Het Schetsboek verhaalt via de Atelierverslagen en de bijdrage van de Buren over de inhoud, maar maakt ook kritische kanttekeningen bij het doorlopen proces. De samenwerking was soms nogal stroef.  Het is voor de gemeentelijke organisatie niet zomaar mogelijk en vanzelfsprekend geweest om de voornemens van Samen stadmaken uit de Omgevingsvisie praktisch waar te maken.

Ik wil hieronder enkele punten naar voren halen, om de samenwerking beter en leuker te maken!  Wat met de Buren onderling lukte, plezier beleven aan de veldateliers en het samen maken van onderstaande Schets, dat zou met ambtenaren en burgers samen toch ook moeten lukken?!

Westerparkhaven Amsterdam (c) Buren Westerparkhaven september 2023

* Echte samenwerking is meer dan rond een tafel zitten en vergaderen. Echte samenwerking is samen dingen doen: samen gaan kijken op plekken, wandelen, samen schetsen, ervaringen delen, inzichten uitwisselen. Nieuwsgierig zijn naar elkaars standpunten. Elkaar willen begrijpen. Kijken waar je elkaar al dan niet tegemoetkomt. Het vraagt om actieve sessies, om workshops in de letterlijke zin van het woord. Om dynamiek en reuring. En dan weer reflectie en rust. Om divergeren en convergeren. En dat is iets heel anders dan het opstellen van schriftelijke ‘antwoorden’ die de dingen opknippen, veralgemeniseren en in lijstjes ordenen in de sfeer van ‘dit honoreren we wel, dat niet’. Zonder inhoudelijke argumentaties, zonder elkaar op de inhoud echt serieus te willen nemen, verwordt het tot een ‘dat-is-ook-maar-een-mening’ - strijd. Het gaat niet om het uitwisselen van meningen, maar om het willen delen van ervaringen en inzichten! Dat is wat de Buren bedoelen met een dialoog.

* Dat kijken waar je elkaar al dan niet tegemoetkomt gaat over ambtenaren en burgers, maar dat gaat ook over verschillende groepen burgers onderling! Het is op zich mooi dat allerlei groepen zijn betrokken, maar toch dwingen werkwijze en vooral effecten ook tot nadenken. Dat werd glashelder toen de jongere aan de talkshowtafel begon te vertellen dat volgens hem ‘jongeren hele andere dingen belangrijk vinden dan alle andere mensen in deze zaal’, namelijk ‘milieu, innovatie en reuring’ (oftewel uitgaan). Zijn opmerking kwam bij mij keihard aan, ik schrok ervan. Dat van die reuring, hoe weinig verrassend ook, snap ik. Maar wat is ons groen-blauwe-structuren verhaal anders dan de concretisering van wat in dit gebied aan kansen liggen om het milieu en de leefomgevingskwaliteit duurzaam te verbeteren? Andersom kennen wij als Buren het verhaal van die jongen eigenlijk niet. Wat zou hij eigenlijk met ‘milieu’ bedoelen? Of met innovatie?

In de Ateliers was er geen ruimte ingebouwd om te kijken waar verschillende groepen elkaar al dan niet tegemoetkomen of zelfs samenkomen. Als je daar niet voor zorgt, dan kan het effect van groepen apart aanspreken desastreus zijn. Alom wordt inclusiviteit gepredikt, maar intussen praktiseren we vooral exclusie. Want een separate behandeling geeft iedere groep gelegenheid om zich af te zetten tegen de Ander: jongeren tegenover ouderen, ondernemers tegenover bewoners, nieuwkomers tegenover huidige bewoners, en ga zo maar door. We zijn dan voortdurend aan het insluiten binnen ‘onze groep’ en dus aan het uitsluiten…  Als we dat niet doen, dan wordt een gesprek over wat jongeren en ouderen, ondernemers en bewoners, et cetera mogelijk kan binden, zoals bijvoorbeeld klimaat, zeespiegelstijging, energie, groen en ecologie, veel waarschijnlijker!

* Echte samenwerking kost inzet, moeite, tijd, en dus ook geld. En dat heeft bij de inhoudelijke medewerkers van de gemeente helaas structureel ontbroken. Ze hadden geen tijd, geen budget, geen capaciteit. Er was dan ook geen inhoudelijke betrokkenheid bij het traject, laat staan openheid en nieuwsgierigheid. Anderzijds heeft de gemeente niet gerekend op de energie van de verenigde Buren, die niet zaten te wachten tot ze een actieve en gelijkwaardige rol ‘kregen’ (sic), maar hun eigen rol als kenners van de omgeving als vanzelfsprekend claimden. Dat verschil aan inzet tussen ambtenaren en Buren leidde ertoe dat de Buren met hun inbreng en hoge verwachtingen meerdere malen op een muur van onbegrip zijn gestuit. Het is zoveel stimulerender wanneer je op elkaars inzet kunt vertrouwen!

* Echte samenwerking probeert een zo gelijk mogelijk speelveld te creëren, ondanks de inherente verschillen qua informatie en ondersteuning tussen professionals en burgers. Het ongelijke speelveld werd door de Buren - ondanks een gebrek aan praktische en financiële ondersteuning - op inhoud en kracht als het ware geëgaliseerd, maar het bleef hobbelig vanwege het verschil in macht. De concrete inhoudelijke en structurele bijdrage van de Buren - integraal opgenomen in het Schetsboek - is zowel in ‘Hoe verder’ als in de reflectie op de schets van de Buren door de gemeente (in de Bijlage) opgeknipt, geabstraheerd en veralgemeniseerd. Op een presentatiekaart illustreren witte bollen, geknipt uit de integrale gebiedskaart van de Buren, enkele locaties en aandachtspunten. De bollen, de lijst met algemeenheden en de incidentele thema’s en plekken vormen samen als het ware de gemeentelijke conclusie: dit is de opbrengst van de samenwerking.

poster ten behoeve van de slotbijeenkomst op 4 oktober 2024

Dat met dit soort reductie essenties worden gemist werd pijnlijk duidelijk in de laatste minuten van de bijeenkomst op 4 oktober. Iemand uit de zaal stelde vanuit de ongerustheid over de druk op het Westerpark de vraag ‘wanneer komt er meer park’? De programmamanager antwoordde iets van: ‘ja, ja, zeker komt er meer park, maar helaas pas in 2040’. Het structurele pleidooi van de Buren, in het Schetsboek, in onze toelichtingen diezelfde avond - namelijk om nu al te beginnen met de groen-blauwe verbindingen - werd aldus achteloos van tafel geveegd. Was het een onhandige vergissing of is de crux van ons verhaal eigenlijk nooit goed doorgedrongen?

Zulk simplisme doet afbreuk aan de meer complexe en integrale inbreng van de Buren. Het is dan ook de moeite waard om nog eens gezamenlijk ‘door de Schets van de Buren heen te wandelen’ en er de meerwaarde van te proeven, als startpunt voor een dialoog!

* Echte samenwerking impliceert ook dat het werk status krijgt, dat het iets waard is. En dat was blijkbaar niet het geval. Niet voor de burgers, en ook niet voor de gemeentemensen. Want beide groepen werden verondersteld op allerlei borden tegelijk te schaken. De Buren deden niet alleen - als verenigde Buren Westerparkhaven - mee in dit vrijblijvende, status-loze traject, want we moesten tegelijkertijd - als afzonderlijke organisaties - zienswijzen indienen inzake onderliggende deelprojecten volgens de wettelijke inspraakprocedures, wilden we echt gehoord worden. Dat simultaan schaken legt een onevenredig beslag op de werktijd van de ambtenaren, maar ook op de vrije tijd van de burgers. Het zou voor de hand liggen om de inzichten uit dit Samen stadmaken traject als zodanig te kunnen gebruiken voor wettelijke inspraak op onderliggende deelprojecten.

* Echte samenwerking is leuk, inspirerend, uitdagend ook. Voor de Buren was dat ook de mood; het was voor ons een inspirerende en stimulerende ontdekkingsreis. Je weet niet zeker waar je uit gaat komen, en toch ga je op pad. Het veronderstelt nieuwsgierigheid, durf, overgave. En samenwerking! Want hand in hand woelige rivieren oversteken is gewoon veel veiliger. Je komt voor prettige en minder prettige verrassingen te staan en daar kun je samen uitkomen. Als Buren hebben we dat samen ook gedaan. Met de veldateliers, de presentatie in september 2023, en de tekst die op basis daarvan is uitgeschreven ten behoeve van het Schetsboek. De separate tekst, die u laat meegenieten van onze ontdekkingen, kunt u hier inzien. Maar daarvoor is wel een open houding en vertrouwen nodig. Wat zou het inhoudelijk en procesmatig betekenen om zo’n traject daadwerkelijk als een gezamenlijke expeditie van ambtelijke en burgerlijke ontdekkingsreizigers te organiseren?!

De gemeente schrijft bij de link naar het Schetsboek:

De opbrengsten en ervaringen die we hebben opgedaan tijdens onze ontdekkingstocht hebben we vastgelegd in de vorm van dit Schetsboek. Het Schetsboek vormt de basis, de agenda én de inspiratie voor het vervolg van Samen Haven-Stad maken.

Mogelijk helpen bovenstaande suggesties voor echte samenwerking om ervoor te zorgen dat deze belofte, die ook in de Raadsinformatiebrief van het College aan de Gemeenteraad van 7 januari wordt gedaan, inderdaad kan worden waargemaakt.

Het Samen stadmaken traject zou een vervolg moeten krijgen in lijn met de zogenaamde participatieverordening die sinds september 2024 van kracht is. Zouden die kaders voldoende ruimte en ook middelen bieden voor een vervolg-expeditie?

versie 8 januari 2025